Η τελευταία έκθεση του ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα, Παύλου Μελά, δημοσιεύεται αυτούσια από τα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, ώστε κάθε Έλληνας να εξακριβώσει το πάθος του Μελά για την επιτυχή έκβαση του αγώνα. Παλαιότερα, σε αυτή την ανάρτηση είδαμε τη ζωή και το έργο της μεγαλύτερης μορφής του Μακεδονικού αγώνα, που με τη θυσία του αφύπνισε ολόκληρο το γένος. Ο αγώνας που ανέλαβε ο Παύλος Μελάς ήταν εκ προοιμίου δύσκολος. Παρά τις αρχικές δυσκολίες, την έλλειψη εσωτερικής οργάνωσης, οπλισμού, πυρομαχικών, των δυσμενών καιρικών συνθηκών ο ίδιος και οι άντρες του είχαν “ηθικόν λαμπρόν”, όπως γράφει στην επιστολή αυτή. Από αυτά που αναφέρει, διακρίνει κανείς τον τρόπο που φερόταν στον απλό κόσμο της Μακεδονίας. Έκανε επίκληση στο συναίσθημα, με την υπενθύμιση της ελληνικής τους καταγωγής να συνεισφέρουν στον αγώνα και το πετύχαινε. Όπως επίσης, στη πίστη τους στην Ορθοδοξία και το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Δεν ενέκρινε τα αντίποινα, παρά σ΄ελάχιστες περιπτώσεις. Σε αποσχισθέντες έδινε την ευκαιρία να μετανοήσουν και να αποκηρύξουν την Εξαρχία και την ΕΜΕΟ. Έτσι επέστρεφαν στους κόλπους της Ορθόδοξης εκκλησίας και του αγώνα για Ελληνική Μακεδονία.