Με αφορμή το “αντιρατσιστικό νομοσχέδιο” και τις αναφορές ορισμένων για βιαιότητες που διέπραξε μόνον ο Ελληνικός στρατός έναντι του ντόπιου τουρκικού πληθυσμού, θεώρησα απαραίτητο να αναρτήσω ένα άρθρο για το φρικτό τέλος της ηγετικής φυσιογνωμίας του Ελληνικού στοιχείου της Ιωνίας, του ηρωικού Μητροπολίτη Σμύρνης, Χρυσοστόμου. Ο Χρυσόστομος έφτασε στην Σμύρνη τον Μάιο του 1910. Από την πρώτη στιγμή υπήρξε κάτι παραπάνω από ένας Μητροπολίτης, ήταν η κεφαλή του απελευθερωθέντος ιωνικού πληθυσμού [1]. Έδωσε ώθηση στην παιδεία, έχτισε σχολεία, ιδρύματα, ανασυγκρότησε αθλητικούς συλλόγους, κατασκεύασε νέο μητροπολιτικό μέγαρο, ήταν πάντα δίπλα στο ποίμνιό του μέχρι το τέλος. Ο ηρωισμός του και η προσφορά του στο έθνος είχε ξεκινήσει ήδη από την εποχή που ήταν Μητροπολίτης Δράμας, την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα.
Όταν άρχισε η σύμπτυξη του μετώπου που οδήγησε στην υποχώρηση του ελληνικού στρατού και στην καταστροφή του μικρασιατικού ελληνισμού, ο Χρυσόστομος βρέθηκε από την πρώτη στιγμή δίπλα στο δοκιμαζόμενο λαό του. Προσπαθούσε να εμψυχώσει το ποίμνιό του, χαρακτηριστικός είναι ένας λόγος του: “Η Θεία Πρόνοια, δοκιμάζει την πίστιν μας και το θάρρος μας και την υπομονή μας την ώραν αυτήν. Αλλ΄ο Θεός δεν εγκαταλείπει τους χριστιανούς. Εις τας τρικυμίας αναφαίνεται ο καλός ναυτικός και εις τας δοκιμασίας ο καλός Χριστιανός. Προσεύχεσθε και θα παρέλθη το ποτήριον τούτο. Θα ιδώμεν πάλιν καλάς ημέρας και θα ευλογήσωμεν τον Θεόν. Θαρρείτε ως εμπρέπει εις καλούς χριστιανούς”. Την ίδια στάση κράτησε και τις μέρες που οι τσέτες του Κεμάλ έσφαζαν και βίαζαν μέσα στη Σμύρνη. Δεν εγκατέλειψε τον ελληνικό πληθυσμό την ώρα που όλοι βιάζονταν να ανέβουν στο κατάστρωμα του πλοίου που θα τους πήγαινε απέναντι. Όταν ο αρχιεπίσκοπος των Καθολικών τον ενημερώνει ότι του χει εξασφαλίσει θέση του απαντά συνειδητά: “Παράδοσις του ελληνικού κλήρου αλλά και χρέος του καλού ποιμένος είναι να παραμείνη με το ποιμνιόν του”.
Την ίδια μέρα, εισέρχεται στην Σμύρνη, ο ορκισμένος εχθρός του Χρυσοστόμου, στρατηγός Νουρεντίν Μπέης. Πρώτη του ενέργεια ήταν να επιστρατεύσει με καταναγκαστικό τρόπο όλους τους Έλληνες και Αρμένιους ηλικίας 18-45 ετών, ώστε να σταλούν στην ενδοχώρα για καταναγκαστική εργασία στα Τάγματα Εργασίας, μέχρι να οδηγηθούν στον θάνατο από την εξάντληση, την πείνα και τη δίψα. Παράλληλα, κάλεσε τον Χρυσόστομο στο γραφείο του για μια τυπική ανάκριση. Αυτές ήταν οι τελευταίες στιγμές του Μητροπολίτη. Ακολούθως βγαίνοντας παραδόθηκε από τον Νουρεντίν στον τουρκικό όχλο. Ας δούμε πως περιέγραψαν τον θάνατο του Χρυσοστόμου, διάφορες ξεχωριστές προσωπικότητες, πολλοί εκ των οποίων υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες του βασανισμού του. Ο Τζόρτζ Χόρτον, Αμερικανός πρόξενος της Σμύρνης αναφέρει: “Οι διηγήσεις ως προς τον τρόπο με τον οποίο πέθανε ο Χρυσόστομος ποικίλλουν. Το σίγουρο όμως είναι ότι βρήκε το τέλος του στα χέρια του τουρκικού όχλου. Ένας Τούρκος αξιωματικός και δύο στρατιώτες πήγαν στα γραφεία της Μητρόπολης και τον πήραν να τον πάνε στον Νουρεντίν Πασά, τον Τούρκο αρχιστράτηγο ο οποίος, όπως λένε, είχε συλλάβει το τρομερό σχέδιο να τον παραδώσει στον φανατικό όχλο για να τον κάνει ό,τι ήθελε. Δεν υπάρχουν αρκετές αποδείξεις για αυτό αλλά παραμένει γεγονός ότι ο Αρχιεπίσκοπος σκοτώθηκε από τον όχλο. Τον έφτυσαν, του ξερίζωσαν τα γένια, τον χτύπησαν, τον μαχαίρωσαν μέχρι θανάτου κι ύστερα τον έσυραν στους δρόμους. Το μόνο του αμάρτημα ήταν ότι υπήρξε ένας ευφραδής Έλληνας πατριώτης που πίστευε στην εξάπλωση της φυλής του και εργαζόταν για το σκοπό αυτόν” [2].

Ο πολεμικός ανταποκριτής, Κώστας Μισαηλίδης, το 1925 εξέδωσε όσα είδε και έζησε ο ίδιος τις μαρτυρικές ημέρες για τον Ελληνισμό της Ιωνίας. Στο φυλλάδιο “Η καταστροφή και οι τελευταίες ημέρες της Σμύρνης” έγραφε για το τέλος του Χρυσοστόμου: “Του έβγαλαν με ξιφολόγχη τα μάτια , του έκοψαν τ΄αυτιά και τη γλώσσα. Τον έσυραν από τα γένεια και τα μαλλιά. Γύρω απ’ το σώμα του έστησεν η απάνθρωπη, η αφάνταστη βάρβαρη τουρκική μανία τον πιό φρικτό χορό. Δεν άφησαν τίποτε το σκληρό και το εξευτελιστικό που να μην το κάμουν στο αφανισμένο και μισοσκοτωμένο κορμί του Χρυσοστόμου. Κι εσύρθηκεν έτσι, ως τους Ικί – Τσεσμέ, ο γέρων Μητροπολίτης Σμύρνης, κατακομματιασμένος. Από το κορμί του, εκεί, το μεθυσμένο από κτηνωδία πλήθος πήρε ένα κομμάτι σάρκας του Χρυσοστόμου για φυλακτό ματωμένο. Το κεφάλι του με βγαλμένα τα μάτια, κομμένα τ΄αυτιά και τη γλώσσα,  με τα γένεια ξερριζωμένα και μαύρο από το ξύλο, αιματοστάλαχτο το έμπηξαν στην πατερίτσα του και η πομπή μαινόμενη από βλασφήμιες και σαρκασμό, το περιέφερε στους Τουρκομαχαλάδες” [3].
Το ίδιο σημαντική και αξιόπιστη μαρτυρία, σαν τις παραπάνω, είναι και αυτή του Γάλλου ιστορικού και δημοσιογράφου Ρενέ Πυώ, που έφτασε στη Σμύρνη το 1919 σαν απεσταλμένος της εφημερίδας “Le Temps” και έζησε άμεσα τα γεγονότα μέχρι και την καταστροφή. Γράφει ο Πυώ: “… Ο αξιωματικός που συνόδευε τον Χρυσόστομο, τον οδήγησε μπροστά στον Νουρεντίν. Σε δέκα λεπτά, και ενώ ο Χρυσόστομος κατέβαινε, βγήκε στο μπαλκόνι του κτιρίου ο Νουρεντίν πασάς, ο οποίος απευθύνθηκε στους χίλιους με χίλιους πεντακόσιους μουσουλμάνους, άνδρες και γυναίκες, που βρίσκονταν στην πλατεία. Τους είπε ότι τους παραδίδει το μητροπολίτη, προσθέτοντας χαρακτηριστικά τις φράσεις: “Αν σας έκανε καλό, να του το ανταποδώσετε. Αν σας έκανε κακό, να του κάνετε και σείς κακό!” Ο όχλος άρπαξε χωρίς χρονοτριβή το μητροπολίτη και τον οδήγησε λίγο πιο πέρα, μπροστά στο κομμωτήριο του Ismail ενός Ιταλού προστατευόμενου. Εκεί σταμάτησαν και τον έντυσαν με μία άσπρη μπλούζα που πήραν από τον κομμωτή. Άρχισαν αμέσως να τον χτυπούν λυσσασμένα με γροθιές και με ξύλα, και να τον φτύνουν στο πρόσωπο. Του τρύπησαν με μαχαιριές το σώμα, του ξερίζωσαν τη γενειάδα, του έβγαλαν τα μάτια, του έκοψαν τη μύτη και τα αυτιά” [4].

Το δημοσίευμα της Ζαμάν. Στο πανό αναγράφεται στο τουρκικά “13-18 Σεπτεμβρίου 1922. Τιμούμε την μνήμη των απολεσθέντων συντρόφων μας κατά την πυρκαγιά της Σμύρνης”.

Ο θάνατος ή μάλλον η φρικιαστική δολοφονία του Χρυσοστόμου αποτέλεσε το επιστέγασμα της γενοκτονίας και του ξεριζωμού των Ελλήνων της Ιωνίας, σαν απόρροια της εκκαθαριστικής πολιτικής του Κεμάλ. Ο Σαράντος Καργάκος έγραψε πως οι Τούρκοι δολοφόνησαν τον Χρυσόστομο “γιατί στο πρόσωπό του έβλεπαν τον πιο επίφοβο αντίπαλο, σκότωσαν τον άνθρωπο που την επαύριο της καταστροφής, θα γινόταν ο νέος πολιτικός και εν ταυτώ θρησκευτικός ηγέτης του Ελληνισμού” [5]. Δυστυχώς όμως, υπάρχουν ακόμη ορισμένοι που θεωρούν ότι δεν υπήρξε γενοκτονία κατά του Ελληνισμού. Είχαμε δει μια τέτοια άποψη σε παλαιότερη ανάρτηση. Η καλύτερη απάντηση ωστόσο έρχεται από Τούρκους ιστορικούς στο βίντεο αυτό της ιστοσελίδας Μηχανή του Χρόνου.
Παράλληλα, πριν λίγες μέρες έλαβε χώρα στη πόλη της Σμύρνης, τελετή αφιερωμένη στις σφαγές και τις διώξεις που συνέβησαν κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής καταστροφής. Μάλιστα, η εφημερίδα Ζαμάν αφιέρωσε και σχετικό ρεπορτάζ. Οι γείτονες αρχίζουν δειλά δειλά και ομολογούν την αλήθεια. Ας ελπίσουμε το ίδιο να πράξουν και οι εγχώριοι ανιστόρητοι αμφισβητίες…

Παραπομπές:

1) Σαράντος Καργάκος, Η Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-1922, από το έπος στη τραγωδία, δ΄μέρος, σ. 270.
2) Τζόρτζ Χόρτον, Η μάστιγα της Ασίας, σ. 136-137.
3) Κώστας Μισαηλίδης, σ. 25-26.
4) Ρενέ Πυώ, Ο θάνατος της Σμύρνης.
5) Σαράντος Καργάκος, ό.π., σ 283.