Η Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ) ιδρύθηκε το φθινόπωρο του 1942,  από τον πολιτικό Γεώργιο Καρτάλη, τους απότακτους αξιωματικούς του κινήματος του 1935 Δημήτριο Ψαρρό και Ευρυπίδη Μπακιρτζή και τον δικηγόρο Καψαλόπουλο. Αποτέλεσε την τρίτη μεγαλύτερη αντιστασιακή δύναμη του Ελληνικού αντάρτικου. Το πρόγραμμά της ήταν ριζοσπαστικό και σοσιαλδημοκρατικό και ανέφερε μεταξύ άλλων: “Η μεταπολεμική Ελλάδα, εξελιγμένη και έτοιμη ιστορικά, πρέπει να ιδρύση ολοκληρωμένη Λαοκρατούμενη Δημοκρατία. Αυτό θα είναι το πολίτευμά της. Με Λαοκρατούμενη Δημοκρατία μόνον, θα μπορέση να γονιμοποιήση τις θυσίες της και να υψωθή σε κοινωνική προέλαση και πολιτισμό αντάξιο των άθλων της και της φυλετικής της ιστορίας…” (1). Το πολιτικό της πρόγραμμα ήταν όμοιο σε μεγάλο βαθμό μ’ αυτό του ΕΔΕΣ. Ωστόσο, ο Καρτάλης δεν είχε εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του Ναπολέοντα Ζέρβα, την εποχή εκείνη, γι΄αυτό και δεν προχώρησε σε ενοποίηση των δύο οργανώσεων. Μάλιστα μέχρι την άνοιξη του 1943 ο Καρτάλης ήταν “εχθρικός” απέναντι στον ΕΔΕΣ και απόλυτα φιλικός με το ΕΑΜ. Ο Ντέιβιντ Ουάλλας στην απόρρητη έκθεσή του, αναφερόμενος σε μία συζήτησή του με τον Καρτάλη περιγράφει τις πολιτικές θέσεις της ΕΚΚΑ: ” α. Η ΕΚΚΑ ζητάει ριζοσπαστική κοινωνική μεταρρύθμιση, β. Είναι αντίθετη προς τον βασιλέα, διότι θεωρεί την παρουσία του ασυμβίβαστη με τα αμέσως προηγούμενα, ενώ στην Ελλάδα δεν υφίσταται παράδοση απολιτικής συνταγματικής μοναρχίας, κατά το αγγλικό πρότυπο, γ. Θεωρεί τους κομμουνιστές και τους Σλάβους ως τους δύο μέγιστους κινδύνους για την Ελλάδα, δ. Το ΕΑΜ, με την παμβαλκανική του πολιτική, διευκολύνει την κομμουνιστική και σλαβική διείσδυση στην Ελλάδα, και ε. Κατόπιν αυτού, στη χειρότερη περίπτωση η ΕΚΚΑ θα αποδεχθεί τον βασιλέα, εάν τούτο αποτελέσει τον ελάχιστο όρο για τη βρετανική προστασία της Ελλάδος έναντι των παραπάνω πρωταρχικών κινδύνων” (2).

         Σχετικά με την ανταρτική δράση της οργάνωσης θα πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτή έλαβε χώρα με την ονομασία 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, υπό την διοίκηση του Δημητρίου Ψαρρού, με έδρα την κεντρική Ρούμελη. Στα μέρη αυτά προυπήρχε η οργάνωση ΕΑΣ (Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός) υπό την διοίκηση των αξιωματικών Καϊμάρα, Κούτρα και Ντούρου. Τέλη Μαΐου του 1942 ήρθε σε επαφή με την ΕΚΚΑ στην Αθήνα και εντάχθηκε σ΄αυτή. Έτσι τον Απρίλιο του ’43, ο Ψαρρός ξεκίνησε την αντιστασιακή δράση του συντάγματος του. Το 5/42 ΣΕ πήρε την ονομασία του τιμητικά από το τμήμα του 5/42 Συντάγματος Λαμίας που πήρε μέρος στους Βαλκανικούς 1912-13, στην Μικρασιατική εκστρατεία το ’22 αλλά και στο έπος της Βορείου Ηπείρου το 1940. Ο όρκος για την ένταξη στη δύναμη του Ψαρρού ήταν: “Ορκίζομαι να φυλάττω πίστιν εις την Πατρίδα, να αγωνιστώ μέχρι της τελευταίας ρανίδος του αίματός μου δια την εκδίωξιν του Κατακτητού, να θεωρώ αδελφόν μου και να συντρέχω κάθε Έλληνα, σε οποιανδήποτε οργάνωση και αν ανήκει, αρκεί να πολεμά τον Κατακτητή” (3). Η ύπαρξη όμως του Ψαρρού σε έδαφος που προϋπήρχε το ΕΑΜ και μάλιστα οργανωμένο, αποτελούσε εμπόδιο αν όχι πρόκληση για το τελευταίο. Ούτε ο χαρακτήρας του Ψαρρού και ο πόλεμος κατά του κατακτητή, ούτε ο ειλικρινής πατριωτικός όρκος του 5/42 φαίνεται ότι συγκίνησαν το ΕΑΜ Ρούμελης. Άλλωστε, οι διαταγές του ΚΚΕ ήταν ξεκάθαρες, προσάρτηση έστω και με τη βία ή αφοπλισμός-διάλυση. Έτσι αφού απέτυχε να απορροφήσει τον Ψαρρό με στρατηγική που ακολούθησε στην περίπτωση Σαράφη, άρχισε την προπαγάνδα, προσπαθώντας να πείσει λαό και Βρετανούς ότι η ΕΚΚΑ ήταν “πεμπτοφαλαγγίτικη οργάνωση” (4). Κατόπιν από τα λόγια πέρασε στις πράξεις και με δόλο αφόπλισε την 12η Μαίου 1943 τις δυνάμεις του Ψαρρού. Ήταν η πρώτη φορά. Ο Άρης Βελουχιώτης ενώ είχε συμφωνήσει με τον Ψαρρό το πρωί της ίδιας ημέρας τη κοινή δράση κατά των Ιταλικών επιθέσεων, το βράδυ αφόπλιζε με πενταπλάσιες δυνάμεις τους άνδρες του 5/42 και έστειλε τελεσίγραφο στον αρχηγό του να διαλύσει το σύνταγμά του , “διαφορετικά θα κοκκίνιζαν τα νερά του Μόρνου από τη σφαγή” (5). Ο Στέφανος Σαράφης μεταπελευθερωτικά έγραψε για το παραπάνω περιστατικό: “Ζητήσαμε εξήγηση για τον αφοπλισμό του τμήματος Ψαρρού, που ήταν αντίθετος με τις οδηγίες της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ. Οι εξηγήσεις που μας έδωσε (ο Άρης Βελουχιώτης), ότι ο αφοπλισμός έγινε ύστερα από οδηγίες της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ, που μεταβίβασε προφορικά ο καπετάνιος Αττικοβοιωτίας Ορέστης, δεν κρίθηκαν σωστές και αποφασίσθηκε να κληθή ο συνταγματάρχης Ψαρρός να συνεννοηθούμε και να λύσουμε την διαφορά” (6). Πράγματι για την επίθεση ευθυνόταν ο Καπετάν Ορέστης, ήτοι Ανδρέας Μούντριχας. Ο καπετάνιος Αττικοβοιωτίας μετά από όλα αυτά έστειλε επιστολή με ημερομηνία 28/5/1943, προς την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, και αναλάμβανε την ευθύνη της επίθεσης: “Πρίν ένα μήνα, όταν είχα κληθή στην Αθήνα για την δράση του αρχηγείου Αττικοβοιωτίας, μου ανελύθη η κομματική γραμμή ως πρός την στάση μας έναντι των νέων έξω του ΕΑΜ συγκροτουμένων ομάδων καθ’ όλην την Στερεάν. Όπως κατάλαβα, εμείς εφ’ όσον κυριαρχούμεν και όπου κυριαρχούμεν δεν θα επιτρέψωμεν συγκρότηση και δράση ομάδων έξω από τον ΕΛΑΣ. Όποιος θέλει, να ρθη μέσα στον ΕΛΑΣ. Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να πεισθή. Έχοντας αυτή την εντολήν υπ’ όψιν μου όταν έφθασα με το αρχηγείο στη Γκιώνα, όπου ο συνταγματάρχης Ψαρρός είχε την έδρα του και επίσης ο Άρης, είπα στον Άρη, ό,τι ακριβώς πιο πάνω γράφω για την αντιμετώπιση των ξένων ομάδων. Η οργάνωσι Ψαρρού είχε αρχίσει να γίνεται σοβαρά επικίνδυνη και ο σ. Άρης, ύστερα απ’ ό,τι του είπα, απεφάσισε την διάλυση του συγκροτήματος Ψαρρού. Για την ενέργεια αυτή είμαι πέρα για πέρα υπεύθυνος. Όταν σε λίγες ημέρες έφθασαν επάνω ο σ. Βασίλης (ο Τζήμας) και ο συντ/ρχης Σαράφης, σε συνέλευσι μας ανεκοινώθη ως πρός την υπογραφή συμφωνητικού της Κ.Ε. της ΕΛΑΣ και του Επιτελείου Μέσης Ανατολής. Όπως τίθενται τα πράγματα με το συμφωνητικό και όπως τα ανέπτυξε ο εκπρόσωπος της Κ.Ε., η γραμμή την οποίαν εγώ έφερα, δεν έπρεπε να ακολουθηθή…” (7). Βέβαια η συνέχεια της στάσης του ΕΛΑΣ απέναντι στον Ψαρρό αποδεικνύει ξεκάθαρα σήμερα, ότι δεν υπήρξε λάθος ενός καπετάνιου αλλά ξεκάθαρη κομματική γραμμή.
Και ενώ ο ΕΛΑΣ αποκατέστησε την διάλυση του 5/42, επιστρέφοντας πίσω τον οπλισμό που του αφαίρεσε, θέλοντας να αποδείξει έτσι το “λάθος” του Καπετάνιου Αττικοβοιωτίας, τέλη Ιουνίου το αφοπλίζει για δεύτερη φορά. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνη τη χρονική περίοδο οι τρεις μεγάλες αντιστασιακές οργανώσεις μαζί με τη Βρετανική αποστολή είχαν σχεδόν συμφωνήσει στις λεπτομέρειες για την ίδρυση Κοινού Γενικού Αρχηγείου! Άλλη μία απόδειξη δυστυχώς, ότι το ΕΑΜ δεν τιμούσε τις αποφάσεις που υπέγραφε. Στις 22 Ιουνίου, ισχυρές δυνάμεις του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν πάλι χωρίς λόγο στο 5/42 ΣΕ. Επικεφαλής της δύναμης του ΕΛΑΣ ήταν ο Καπετάν Φώτης Βερμαίος. Τη διαταγή είχε δώσει ο ταγματάρχης Ευστάθιος Ζούλας. Η αντίδραση του υπεύθυνου του ΚΚΕ, Ορφέα Βλαχόπουλου ήταν έντονη. Ίσως όμως δεν ήταν ειλικρινής. Ο Ζούλας δεν αρνήθηκε ποτέ ότι εξέδωσε την διαταγή. Ο Σόλωνας Γρηγοριάδης έγραψε: “Ο Ζούλας ουδέποτε τιμωρήθηκε για εκείνη την αυθαιρεσία του. Ίσως όμως αυτό να οφειλόταν στο γεγονός ότι πάντα στο ΚΚΕ υπήρχε τάση να συγχωρούνται οι αριστερές παρεκκλίσεις, ποτέ όμως οι δεξιές…” (8). Η δεύτερη διάλυση προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη αντίδραση και στη Συμμαχική αποστολή. Ο Έντυ Μάγιερς επίσπευσε τις διαδικασίες και μέσα στον Ιούλιο υπεγράφη το συμφωνητικό μεταξύ ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-ΕΚΚΑ και Βρετανών. Παράλληλα το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ εξέδωσε νέα διαταγή που ανέφερε ό,τι αναγνώριζε το σφάλμα του για την αδικαιολόγητη επίθεσή του εναντίον του 5/42 ΣΕ. Τα πράγματα όμως χειροτέρεψαν στις αρχές Οκτωβρίου, όταν ο ΕΛΑΣ εξαπέλυσε εμφύλιο πόλεμο πρός όλους όσους αντιστρατεύονταν τους σκοπούς του. Πανίσχυρος μετά τον αφοπλισμό της Πινερόλο, στράφηκε κατά του ΕΔΕΣ που αποτελούσε ουσιαστικά τον μοναδικό υπολογήσιμο αντίπαλο, στο εγχώριο σκηνικό. Βεβαίως σε καλύτερη θέση δεν θα μπορούσε να είναι η ΕΚΚΑ. Οι πιέσεις να ενσωματωθεί στο ΕΑΜ ήταν αφόρητες. Ο Ψαρρός, παρά τις συμβουλές του Μπακιρτζή, δεν ήθελε να ενσωματωθεί στο ΕΑΜ και δεν το έπραξε. Δέχτηκε, ωστόσο, αναγκαστικά μια ουδετερότητα, στη σύγκρουση ΕΛΑΣ-ΕΟΕΑ. Ο Κομνηνός Πυρομάγλου, έγραψε για το γεγονός αυτό: “Τον Οκτώβριον του 1943, ο ΕΛΑΣ θα διαλύση τας ομάδας του ΕΔΕΣ εις όλην την Στερεάν Ελλάδα και τη δυτικήν Θεσσαλίαν διά να στραφή εναντίον της Ηπείρου. Θα προσπαθήση να παρασύρη την ΕΚΚΑ εις την εμφύλιον αυτήν σύγκρουσιν, αλλά δεν θα το κατορθώση. Θα καταβάλη προσπαθείας να περιλάβη τα τμηματά της εις τους κόλπους του” (9). Δεν δέχτηκε να ενσωματωθεί στον ΕΛΑΣ, αλλά υιοθέτησε τη στάση ευμενής ουδετερότητας, όπως ανέφερα λίγο πιο πάνω. Και για να αποφύγει την διάλυση από τον ΕΛΑΣ, εξέδωσε την εξής ανακοίνωση: “Ατυχώς, ο ΕΔΕΣ, όπως επίσης καταγγέλει η επιτροπή ΕΑΜ Στερεάς, προδίδει τον αγώνα συνεργασίας ακόμη και με τους Γερμανούς και στρέφει τα όπλα εναντίον γενναίων αδελφών μας που υπερασπίζουν την τιμήν της Ελλάδος. Εμπρός σ’ αυτήν την αντεθνική προσπάθεια το στρατηγείο ΕΚΚΑ Ρούμελης δηλώνει ότι στιγματίζει την προδοτική αυτή κίνησι και τάσσεται ανεπιφύλακτα δίπλα στις φάλαγγες των αγωνιστών Ελλήνων. Και τη στιγμή αυτή που η εθνική ψυχή συγκλονίζεται, το στρατηγείο της ΕΚΚΑ στρέφει τη σκέψι πρός του ηρωικούς αντάρτες του ΕΛΑΣ υψώνοντας τη φωνή του σ’ ένα όρκο αδελφοσύνης, αλληλεγγύης και αγάπης” (10). Τη διαταγή αυτή δεν υπέγραψε ο Ψαρρός, αλλά ο αντισυνταγματάρχης Βλάχος και ο ανθυπολοχαγός Παπαγιαννόπουλος. Αργότερα, ο στρατηγός Γεώργιος Καϊμάρας του 5/42, έγραψε στο βιβλίο του “Εθνική Αντίσταση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Ψαρρού, 1941-1944” ότι η ΕΚΚΑ δια της βίας εξαναγκάστηκε να υπογράψει την ανακοίνωση κατά του ΕΔΕΣ. Σε διαφορετική περίπτωση, ο ΕΛΑΣ θα την αφάνιζε με συνοπτικές διαδικασίες.
            Η αντίδραση μεγάλης μερίδας ανταρτών του 5/42 ήταν έντονη. Επικεφαλής της μερίδας αυτής ήταν ο λοχαγός Ευθύμιος Δεδούσης. Θεωρούσε απαράδεκτη την ανακοίνωση και πίστευε ότι θα ήταν συνετό να ταχθεί η οργάνωση στο πλευρό του ΕΔΕΣ, ώστε να έχει βάσιμες ελπίδες επιβίωσης. Τα γεγονότα τον δικαίωσαν. Στο διάστημα αυτό, ο Μπακιρτζής και ο Καρτάλης προσπαθούσαν να πείσουν τον Ψαρρό, να εισχωρήσει στο ΕΑΜ και μάλιστα να στείλει δύναμη ενόπλων ανδρών της οργάνωσης να πολεμήσει στο πλευρό του ΕΛΑΣ κατά του Ζέρβα. Στις 20 Οκτωβρίου συγκεκριμένα ο Ευριπίδης Μπακιρτζής έγραφε στον Ψαρρό: “Πρέπει η οργάνωση ΕΚΚΑ … να ενταχθεί στο ΕΑΜ και οι εθνικές ανταρτικές ομάδες της να ενταχθούν στον ΕΛΑΣ”. Για να πάρει ηχηρή απάντηση από τον Δημήτριο Ψαρρό: “Ξέρομε τι θέλομε εμείς και τι θέλουν αυτοί, ώστε η απόφασίς μας να μείνουμε ανεξάρτητοι βασίζεται σε πεποιθήσεις… Συ … βασίζεσαι σε μερικά θεωρητικά και αισθηματικά…” (11). Μετά από αυτά, η κατάσταση ηρέμησε κάπως με τη συμφωνία Μυροφύλλου-Πλάκας, τον Φεβρουάριο του 1944. Η ίδρυση της ΠΕΕΑ, όμως από το ΕΑΜ, σήμαινε ουσιαστικά την αρχή του τέλους του Ψαρρού και της οργάνωσής του. Του οριστικού τέλους. Και αυτό γιατί, με την ίδρυση της ΠΕΕΑ, στις 10 Μαρτίου 1944, το ΕΑΜ επιζητούσε την αναγνώριση και τη συμμετοχή της δικής του κυβέρνησης από την ΕΚΚΑ. Ήξερε ότι η ουδετερότητα που είχε επιδείξει τον Οκτώβριο του ’43, δεν ήταν αρκετή. Γράφει ο Σόλωνας Γρηγοριάδης: “…, στα μάτια του ΚΚΕ, η ταραντέλα αυτή της ΕΚΚΑ έπαιρνε μιαν ανησυχητική όψη: το 5/42 Σύνταγμα, ή έπρεπε να ταχθεί υπό την ΠΕΕΑ, ή να διαλυθεί. Γιατί, αν δεν προσχωρούσε στην ΠΕΕΑ, θα εντασσόταν, αργά ή γρήγορα, στο κοινό μέτωπο με τον ΕΔΕΣ. Και -όπως- είπαμε θα εμφανιζόταν τότε ο ΕΛΑΣ, μαζί με όλη την Αριστερά, απομονωμένος” (12). Έτσι, στις 12 Απριλίου, ο ταγματάρχης Ζούλας ζήτησε από τον Ψαρρό την οριστική προσχώρηση στην ΠΕΕΑ και τη σύλληψη του Δεδούση, ώστε να παραπεμφθεί σε ανταρτοδικείο. Ο Ψαρρός αρνήθηκε, αλλά αντιπρότεινε να εισχωρήσει το 5/42 στη ΠΕΕΑ, σαν ανεξάρτητο σώμα. Στον ΕΛΑΣ είχε ληφθεί η απόφαση να διαλυθεί ο Ψαρρός εφόσον δεν δεχόταν να εισχωρήσει σ’ αυτόν. Έτσι, η επίθεση εκδηλώθηκε την 16η Απριλίου 1944. Ο Ψαρρός τις τραγικές εκείνες ώρες, έγραψε: “… Κατόπιν όλων τούτων, διά την διατήρησιν της τιμής των όπλων και το ακηλίδωτον του παρελθόντος της Οργανώσεως και του Συντάγματος, είναι αποφασισμένον μετά λύπης του δια το χυνόμενον αδελφικόν αίμα το Σύνταγμα να αγωνισθή δι’ όλων των μέσων κατά της ούτω εξυφανθείσης υπό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ εναντίον του επιθέσεως” (13). Την επίθεση ανέλαβε για άλλη μία φορά, ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ Άρης Βελουχιώτης. Με δύναμη περίπου 1.400 ανταρτών, αποφάσισε ότι θα συνέτριβε τους 500 περίπου άνδρες του Ψαρρού. Κάτι που συνέβη. Κατά την σύλληψη του αρχηγού του 5/42, ο ταγματάρχης Ζούλας άρχιζε να προσβάλει τον Ψαρρό, ενώ πάνω στα νεύρα του εκτέλεσε τον ηρωικό αξιωματικό. Επρόκειτο βεβαίως για έγκλημα πολέμου, καθώς ο Ζούλας εκτέλεσε χωρίς λόγο και αιτία έναν αιχμάλωτό του. Και αυτή τη φορά όμως, ο Ζούλας δεν τιμωρήθηκε από το ΚΚΕ. Αντιθέτως, η αριστερά προσπάθησε να διακιολογήσει τη δολοφονία και να αντιστρέψει την αλήθεια, λέγοντας αργότερα ότι ο Ψαρρός σκοτώθηκε κατά την επίθεση του ΕΛΑΣ, σε μάχη (14). Μάλιστα, τότε ο Βελουχιώτης δικαιολόγησε την επίθεση του ΕΛΑΣ κατά του 5/42, λέγοντας ότι την έκανε επειδή ο Ψαρρός έδειχνε “τάσιν παρελκύσεως της εκκρεμότητας ίνα ενισχυθή διά κινήσεως αναλόγων γερμανικών δυνάμεων” (15)! Ο Ταγματάρχης Ουίλιαμ Τζόρνταν, έγραψε για τα γεγονότα του Απριλίου: “Ο ίδιος ο Άρης οργάνωσε την επιχείρηση και επιστάτησε στην εκτέλεσή της. Αρχές Απριλίου 1944, τις ημέρες του Πάσχα, της μεγαλύτερης γιορτής των Ελλήνων, οι ομάδες της ΕΚΚΑ δεχτήκανε την επίθεση εικοσαπλάσιων κομμουνιστικών δυνάμεων… Επακολούθησε ένα φρικαλέο όργιο αίματος και ανατριχιαστικών εγκλημάτων, που όμοιό του δεν έχει να παρουσιάση ούτε η ιστορία της γερμανικής κακουργίας… Τα κόκκινα θηρία γδάρανε ζωντανό τον Ψαρρό. Εξήντα μαχαιριές χρειαστήκανε “για να γίνη η δουλειά όπως έπρεπε” (16).
Την διαταγή για την εκτέλεση του Ψαρρού και του Συντάγματος του, εξέδωσε ο τότε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Γιώργης Σιάντος. Πριν από τη σφαγή ένα μέρος ανταρτών του 5/42 κατόρθωσε να ξεφύγει. Κάποιοι από αυτούς μετά την προδοσία του ΕΑΜ, από αντίδραση στράφηκαν στα Τάγματα Ασφαλείας. Όσοι ζωντανοί παραδόθηκαν στον ΕΛΑΣ, με πρώτο τον Ψαρρό, εκτελέστηκαν ατιμωτικά από τις ορδές του Άρη Βελουχιώτη.

Πηγές:

1) βλ. “Η Εθνική Αντίστασις, ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-ΕΚΚΑ”, Κομνηνός Πυρομάγλου, β’ εκδ., Αθήνα 1975, σ. 332.
2) βλ. “Βρετανική πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα, η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη David J. Wallace (1943)”, Πέτρος Μακρής – Στάϊκος (επίμ.), α’ εκδ., Αθήνα 2009, σ. 82.
3) βλ. “Η Εθνική Αντίσταση των Ελλήνων, 1941-1945”, Πανελλήνια Συνομοσπονδία Εθνικών Αντιστασιακών Οργανώσεων, α’ εκδ., Αθήνα 2001, σ. 99.
4) βλ. “Βρετανική πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα, η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη David J. Wallace (1943)”, Πέτρος Μακρής – Στάϊκος (επίμ.), α’ εκδ., Αθήνα 2009, σ. 84.
5) βλ. “Η Εθνική Αντίσταση των Ελλήνων, 1941-1945”, Πανελλήνια Συνομοσπονδία Εθνικών Αντιστασιακών Οργανώσεων, α’ εκδ., Αθήνα 2001, σ. 100.
6)  βλ. “Ο ΕΛΑΣ”, Στέφανος Σαράφης, σ. 113.
7) βλ. “Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974” τόμος α’, Σόλωνας Γρηγοριάδης, β’ εκδ., Αθήνα 2009, σ. 307.
8) βλ. Στο ίδιο, σ. 317.
9) βλ. “Η Εθνική Αντίστασις, ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ-ΕΚΚΑ”, Κομνηνός Πυρομάγλου, β’ εκδ., Αθήνα 1975, σ. 336.
10) βλ. “Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974” τόμος α’, Σόλωνας Γρηγοριάδης, β’ εκδ., Αθήνα 2009, σ. 406.
11) βλ. “Ο Εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης, 1941-1944, τόμος β'”, Θέμης Μαρίνος, β’ εκδ., Αθήνα 2003, σ. 225-226.
12) βλ. “Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974” τόμος α’, Σόλωνας Γρηγοριάδης, β’ εκδ., Αθήνα 2009, σ. 476.
13) βλ. Στο ίδιο, σ. 481.
14) βλ. Στο ίδιο, σ.486.
15) βλ. “Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία, το αντάρτικο-στρατός για “τώρα” και για “μετά”, τόμος α'”, Γρηγόρης Φαράκος, γ’ εκδ., Αθήνα 2000, σ. 189.
16) βλ. “ΕΑΜ, η αλήθεια για το Ελληνικό δράμα”, William S. Jordan, Αθήνα 2009, σ. 37.

         Μετά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου (25-26 Νοεμβρίου 1942) και την αιφνίδια δημοτικότητα του Ζέρβα, το πολιτικό γραφείο του ΚΚΕ αποφάσισε να δράσει δυναμικά. Στο Πανελλήνιο συνέδριο του κόμματος, που διοργανώθηκε τον Δεκέμβρη του ίδιου έτους στο Κουκάκι, αποφασίζεται η μονοπώληση του αγώνα της αντίστασης. Ο επίσημος ιστορικός του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Σόλωνας Γρηγορίαδης αναφέρει οτι στο συνέδριο επικράτησαν οι αδιάλλακτοι με το σύνθημα ” ή τώρα ή ποτέ!”. Επίσης ο Κρίς Γουντχάουζ, αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής και γνωστός κλασικός φιλόλογος, στο βιβλίο του Το μήλο της Έριδος αναφέρει ότι: “Είχε επίσημα διακηρυχθεί απο το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ότι όποιος δεν ανήκε σ’αυτούς, ήταν ipso facto προδότης. Ο πόλεμος κατά των Γερμανών ήταν δευτερεύουσα, αν και όχι ασήμαντη, φροντίδα των ηγετών.” [1] Κάτι το οποίο επιβεβαιώνεται απο τον παράνομο τύπο του ΕΑΜ καθώς και απο προκηρύξεις του ΕΛΑΣ καθόλη τη διάρκεια του Μαρτίου του 1943.

         Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η δράση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ απο την άνοιξη του ’43 και μετά να προσανατολισθεί αποκλειστικά και μόνο στη διάλυση ή ενσωμάτωση των υπολοίπων αντιστασιακών οργανώσεων. Τον Μάρτιο οι μονάδες του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν με επιτυχία έναντι των απομακρυσμένων δυνάμεων του Ζέρβα στο Θέρμο. Απόρροια αυτής της επίθεσης ήταν ο αφοπλισμός της μεραρχίας του αξιωματικού του ΕΔΕΣ, Παπαιωάννου. Την ίδια ακριβώς περίοδο και συγκεκριμένα στις 4 Μαρτίου 1943 ο ΕΛΑΣ με συνοπτικές διαδικασίες διαλύει την αντιστασιακή ομάδα των Σαράφη – Κωστόπουλου. Εκείνη την ημέρα θρυμματίστηκαν τα σχέδια του αστικού κόσμου για τη δημιουργία του μεγάλου Πανδημοκρατικού αντάρτικου, που θα δρούσε ως αντίβαρο του ΕΑΜ. Ο προσηλυτισμός των ελασιτών ήταν συγκεκριμένος. Στην αρχή κατηγορούσαν κάποιον σαν δωσίλογο και συνεργάτη του κατακτητή,έπειτα του παρουσίαζαν πλαστές μαρτυρίες που επιβεβαίωναν την κατηγορία, μετά ήταν σειρά του φυλακισμένου “ενόχου” να αποφασίσει το μέλλον του. Οι επιλογές ήταν δύο: ο θάνατος ή η προσχώρηση στο ΕΑΜ. Αυτός ο δρόμος προσφέρθηκε και στον Σαράφη και διάλεξε να ενταχθεί στον ΕΛΑΣ. Η πρόταση του Άρη και του Τζήμα ήταν να γίνει ο στρατιωτικός διοικητής του ΕΛΑΣ, πράγμα που τελικά συνέβει. Φαίνεται πως ο Σαράφης ξέχασε εύκολα αφ’ενός τις ψευδείς κατηγορίες του ΕΑΜ για δωσιλογισμό και αφ’ετέρου τους προπυλακισμούς, τις ύβρεις και τις φτυσιές που δέχθηκε τον καιρό που ήταν αιχμάλωτος του ΕΛΑΣ. Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό που έλαβε χώρα κατα την διάρκεια του συνεδρίου του Λιβάνου, όπου ο πολτικός αρχηγός της ΕΚΚΑ Γεώργιος Καρτάλης απευθυνόμενος στον Σαράφη του είπε: “Ανηγορεύθεις αρχιστράτηγος του ΕΛΑΣ δι’εμπτυσμού.” Επιπλέον στα τέλη Απριλίου του ίδιου χρόνου, πραγματοποιήθηκε η πρώτη διάλυση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων του συνταγματάρχη Δημητρίου Ψαρρού. Ο Ψαρρός έκλπηκτος μετα τις οριστικές απειλές των ανθρώπων του Βελουχιώτη, παραδίδει τα όπλα της οργάνωσης του στον ΕΛΑΣ για να μη χυθεί κι’άλλο αίμα. Η Βρετανική αποστολή κραύγαζε έξαλη απο θυμό για τις ενέργεις του ΕΛΑΣ και την κατάφορη προδοσία του αγώνα ,ωστόσο το Γενικό στρατηγείο του ΕΛΑΣ απέδιδε τις ενέργεις αυτές σε “φανερές παρεξηγήσεις” και τόνιζε ότι πειθαρχούσε απόλυτα στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Παρόμοιες εκκαθαρίσεις έγιναν στις περιοχές της Πελοποννήσου και της Μακεδονίας απο τον ΕΛΑΣ, στο πλαίσιο της μονοπώλησης του αγώνα.Έτσι το καλοκαίρι η μόνη αντιστασιακή οργάνωση στην ύπαιθρο, πλην του ΕΛΑΣ, ήταν ο ΕΔΕΣ.

        Στις 23 Ιουνίου ο ΕΛΑΣ διαλύει για δεύτερη φορά μέσα σε λίγους μήνες την οργάνωση του Ψαρρού. Αξίζει να σημειωθεί οτι η δράση αυτή του ΕΛΑΣ αποκλειστικά κατα άλλων αντιστασιακών οργανώσεων προσφέρει τα μέγιστα στον κατακτητή καθώς οι Γερμανοί μένουν στο απυρόβλητο [2]. Για κλιμάκωση της δράσεως των οργανώσεων κατα του εχθρού οι Βρετανοί θα ιδρύσουν με τη σύμφωνη γνώμη των ΕΛΑΣ,ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ το Κοινό Στρατηγείο με έδρα το Περτούλι. Παράλληλα πιστεύουν οτι έτσι θα μπορέσουν να ελέγξουν το ΕΑΜ και να το κάνουν να επικεντρωθεί στον αγώνα εναντίων των Γερμανών. Ωστόσο τα γεγονότα θα είναι συνταρακτικά και οι εξελίξεις αστραπιαίες. Όχι μόνο το ΕΑΜ σταμάτησε τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά μετά τον αφοπλισμό της μεραρχίας “Πινερόλο”(Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1943) πήρε τεράστιες ποσότητες οπλισμού, τόσες που ήταν ικανές να κάνουν τους ελασίτες να μη νοίαζονται για καιρό αν εφοδιαστούν απο τους Άγγλους. Αποτέλεσμα όλων αυτών των γεγονότων ήταν τον Οκτώβρη η VIII Μεραρχία του ΕΛΑΣ, κατόπιν διαταγής του Άρη Βελουχιώτη, να υπογράψει συμφωνία ανακωχής με τη Βέρμαχτ στις 6 Οκτωβρίου διάρκειας 20 ημερών, ώστε να μπορέσει ο Άρης να αφανίσει τον Ζέρβα, το τελευταίο εμπόδιο για την απόλυτη κυριαρχία της κομμουνιστικής αντίστασης. Η διαταγή της VIII Mεραρχίας Ηπείρου με αριθμό πρωτοκόλλου 290 και ημερομηνία 6 Οκτωβρίου 1943 αναφέρει: ” Μέχρι νεωτέρας διαταγής παύσατε πάσαν ενέργειαν εναντίον Γερμανών είτε εις τας οδούς είτε εις την ύπαιθρον έστω και μεμονωμένα.” Η συνέχεια είναι συγκλονιστική, στις 13 Οκτωβρίου ο συνταγματάρχης του ΕΛΑΣ Πίσπιρης με επιστολή του (αρ. πρωτοκόλλου 302) ενημερώνει τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο:“Εζητήθη απο Γερμανούς εκ μέρους μας παράτασις εκεχειρίας μέχρις 20ης τρέχοντος μέχρι της οποίας δεν θα προβήτε εις ουδεμίαν επιθετικήν ενέργειαν κατ’αυτών.” Στις 20 Οκτωβρίου ο Άρης στέλνει ιδιόχειρη διαταγή προς την VIII Μεραρχία στην οποία γράφει τα εξής συνταρακτικά: “α)…η ενέργειά σας να αποσύρετε τις εναντίον του ΕΔΕΣ δυνάμεις για να συμπτύξετε και προβάλετε αντίσταση προς Μέτσοβον ενεργούντες Γερμανούς, είναι απολύτως εσφαλμένη και ασύμφορος.β) Κατά την γνώμη μου είναι χίλιες φορές προτιμότερο να διανοίξουν οι Γερμανοί την οδόν Ιωαννίνων-Μετσόβου-Καλαμπάκας, παρά να εξακολουθήσει υφιστάμενος ο ΕΔΕΣ, έστω για μια βδομάδα ακόμη.”  Όλα αυτά επιβεβαιώνονται και απο την Γενική Έκθεση του Άρη προς το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, που αναφέρεται στην εκστρατεία κατα του ΕΔΕΣ τον Οκτώβρη του ’43 στην Ήπειρο. [3] Η έκθεση αυτή δημοσιεύτηκε το 1982 στην εφημερίδα “Ελευθεροτυπία” απο τον ιστορικό Σόλωνα Γρηγοριάδη και είναι άκρως αποκαλυπτική. Ο Άρης κάνει λόγο για απειθαρχία τμημάτων του ΕΛΑΣ που δεν συμφωνούσαν με τον εμφύλιο, για σύγχυση,πανικό,αγωνία και συγκεκριμένα ” Η κατάσταση κρίσιμη. Γενική σαστισμάρα. Άλλοι προτείνουν συνθηκολόγηση με τους Εδεσίτες και άλλοι τον κακό τους τον καιρό..” Επίσης ομολογείται διμέτωπο εναντίον του ΕΔΕΣ και ταυτόχρονες επιθέσεις των Γερμανών εναντίον του Ζέρβα. Η σημαντικότερη ομολογία ωστόσο, δια στόματος του Καπετάνιου του ΕΛΑΣ είναι ενδιαφέρουσα: ” Θα έπρεπε τους Γερμανούς να τους αντιμετωπίζαμε με τακτική ενεργητικής άμυνας, αμυνόμενοι ελαστικά, παρενοχλώντας τα πλευρά και τα νώτα, αλλά και περιμένοντάς τους σε πολλές περιπτώσεις ενεδρευτικά.”

           Για την δύσκολη όσο και αμφιλεγόμενη αυτή περίοδο του Οκτωβρίου 1943, ο Γερμανός ιστορικός – αριστερών πεποιθήσεων- Χάιντς Ρίχτερ στη διδακτορική διατριβή του “Δύο επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα” γράφει: “Στις 10 Οκτωβρίου 1943 ο ΕΛΑΣ χτύπησε 3 θέσεις του ΕΔΕΣ από ανατολικά. Στις 18 Οκτωβρίου 1943 οι Γερμανοί του επετέθησαν ( του ΕΔΕΣ ) στα Τζουμέρκα από Άρτα και τα Γιάννενα, δηλαδή απο τα δυτικά. Απο τις 18 Οκτωβρίου μέχρι 5 Νοεμβρίου 1943, ο ΕΔΕΣ σ’όλη την περιοχή των Τζουμέρκων ήταν αναγκασμένος να κάνει διμέτωπο αγώνα.”[4] Ακόμη και ο,κομματικά στρατευμένος, ιστορικός Χάγκεν Φλάισερ στο συνέδριο για την Ελληνική εθνική αντίσταση, που έλαβε χώρα το 1978 στην Ουάσιγκτον, όχι μόνο παραδέχθηκε τη συνθηκολόγηση του Άρη με τους Γερμανούς αλλά επι λέξει είπε: ” τόσο κατα τον Δεκέμβρη του 1942 όσο και κατα τον Φλεβάρη του 1943 ο ΕΛΑΣ διαβεβαίωνε τους Γερμανούς ότι δεν πρόκειται να τους επιτεθεί.”  Στην πραγματικότητα, υπάρχουν αρκετές ομολογίες απο ανθρώπους της αριστεράς που υπηρέτησαν κατα την διάρκεια της εθνικής αντίστασης σε καίρια πόστα στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, που επιβεβαιώνουν τα ανωτέρω. Ο οργανωτικός γραμματέας της VIII Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Ηπείρου Θωμάς Δρίτσος (Πέτρος Αργυρόπουλος), σε συνέντευξή του το 1981 στην εφημερίδα “Αυγή” είπε: “…είμαι σε θέση να διαβεβαιώσω πως πέρα απο τη λάσπη που μεις δεν διστάζαμε τότε να ρίχνουμε κατά των πολιτικών αντιπάλων μας, κανένα αποδεικτικό στοιχείο δεν είχαμε για την περιβόητη εκείνη συνεργασία του Ζέρβα με τους Γερμανούς.” Θα συμφωνήσει μαζί του και ο θρυλικός καπετάνιος του ΕΛΑΣ Φώτης Βερμαίος ( Φοίβος Γρηγοριάδης ): “Και όμως, για να δικαιολογήσει ο ΕΛΑΣ την επίθεσή του κατά των ΕΟΕΑ – ΕΔΕΣ διέδιδε ψευδώς ότι ο Ζέρβας υπέγραψε ανακωχή με τους Γερμανούς.”

         Η έντονη επίθεση του ΕΛΑΣ παρά την αρχική της αποτυχία, συνεχίστηκε μέχρι τον Δεκέμβρη του 1943, όπου την 31η Δεκεμβρίου, ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας εξέπεμψε έκκληση προς όλους τους Έλληνες για ενωμένη εθνική αντίσταση μόνο κατα των Γερμανών. Από εκείνη τη στιγμή έσβησε και η επιθετικότητα του ΕΛΑΣ. Τελικά, τον Φεβρουάριο του 1944 υπογράφτηκε η συμφωνία Μυροφύλλου – Πλάκας μεταξύ των ΕΛΑΣ,ΕΔΕΣ,ΕΚΚΑ και της Βρετανικής συμμαχικής αποστολής που όριζε την ενωμένη πλέον εθνική αντίσταση εναντίον του εχθρού ενώ παράλληλα το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ουσιαστικά αναγνώριζε τον ΕΔΕΣ που δεν κατόρθωσε να εξουδετερώσει.

Παραπομπές
[1] Κρίς Γουντχάουζ, Το Μήλο της Έριδος, σ. 101.
[2] Θέμης Μαρίνος, Ο Εφιάλτης της Εθνικής Αντίστασης, τόμος Β’, σ. 253.
[3] Κώστας Ιωάννου, Η αλήθεια από τον Άρη, σ. 40-64, 122-158.
[4] Χάιντς Ρίχτερ, Δύο Επαναστάσεις και Αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα, τόμος Β’, σ. 41.